زخم پای دیابتی، به دلیل عواملی چون اختلال در خون‌رسانی و نوروپاتی دیابتی (آسیب عصبی)، اغلب دیر التیام می‌یابد و این مسئله، آن را به یکی از بزرگترین چالش‌های درمانی تبدیل کرده است. در مواجهه با زخم‌های مقاوم به درمان‌های سنتی، جامعه پزشکی به سمت استفاده از ابزارهایی روی آورده که ذاتا در وجود خود انسان نهفته است: سلول‌های بنیادی.
اثر درمانی سلول های بنیادی بر زخم دیابت، یک روش انقلابی در حیطه پزشکی بازساختی (Regenerative Medicine) است که نویدبخش بهبود زخم پای دیابتی در پیچیده‌ترین موارد است. هدف از این روش، نه تنها پوشاندن زخم، بلکه ترمیم و بازسازی واقعی بافت‌های آسیب‌دیده و رفع نواقص ریشه‌ای ترمیم است. این مقاله به بررسی چگونگی عملکرد سلول های بنیادی و نقش آن‌ها در درمان زخم دیابتی می‌پردازد.
۱. اثر درمانی سلول های بنیادی بر زخم دیابت: عملکرد سلول‌های بنیادی
برای درک اینکه چرا این سلول‌ها تا این حد در درمان زخم دیابتی مؤثر هستند، ابتدا باید طبیعت شگفت‌انگیز آن‌ها را بشناسیم. سلول های بنیادی (Stem Cells)، برخلاف سلول‌های عادی بدن (مانند سلول‌های پوست یا عضلات) که فقط یک وظیفه ثابت دارند، دو قابلیت منحصر به فرد دارند:
۱.۱. قدرت تکثیر و تبدیل (تبدیل به کارگر تخصصی)
قابلیت اول این است که می‌توانند بارها و بارها تقسیم شوند و سلول‌های جدیدی تولید کنند. قابلیت دوم، که در التیام زخم پای دیابتی حیاتی است، توانایی آن‌ها در تبدیل شدن به انواع مختلف سلول‌هاست؛ مانند سلول‌های جدید پوستی، سلول‌های سازنده رگ خونی و یا سلول‌های چربی.
۱.۲. پیام رسانی هوشمند (نقش مهندس ناظر)
وظیفه مهم‌تر سلول‌های بنیادی، توانایی آن‌ها در ترشح هزاران فاکتور رشد و مولکول‌های پیام‌رسان است. این فاکتورها مانند مهندسان ناظر عمل می‌کنند و سلول‌های خوابیده خود بدن را بیدار کرده و آن‌ها را به محل زخم فرا می‌خوانند. این پیام‌رسان‌ها به طور خاص به بهبود خون‌رسانی و کاهش التهاب مزمن در محل زخم کمک می‌کنند.
۲. اثر درمانی سلول های بنیادی بر زخم دیابت: علت ضرورت
علت کُندی التیام زخم پای دیابتی، همان‌طور که می‌دانیم، به دلیل سه نقص اصلی در بدن فرد دیابتی است: خون‌رسانی ضعیف، التهاب دائمی و عفونت‌های مکرر. سلول‌های بنیادی مستقیما به مقابله با این سه عامل می‌روند:
طبق تحقیقات منتشر شده در PubMed (2022) تأثیر درمانی سلول های بنیادی از طریق افزایش آنژیوژنز (تشکیل رگ‌های خونی جدید)، ترشح فاکتورهای پاراکرین، تحریک تمایز سلول‌های عروقی، مهار التهاب، بهبود رسوب کلاژن و تنظیم پاسخ ایمنی (ایمونومدولاسیون) اعمال می‌شود.
دیابت باعث اختلال در عملکرد سلول های بنیادی بیماران مبتلا می‌گردد، که این امر استفاده از سلول‌های بنیادی اتولوگ (منشأ گرفته از خود بیمار) را کم‌اثر یا نامطلوب می‌سازد و لزوم جستجوی یک اهداکننده سازگار را ایجاد می‌کند.
علاوه بر این، آنژیوپلاستی می‌تواند به‌عنوان درمانی مکمل در کنار سلول‌درمانی مورد استفاده قرار گیرد و به‌کارگیری داربست‌های زیستی (scaffolds) نیز تأثیر مثبتی بر فرآیند ترمیم زخم پای دیابتی در درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی دارد.
۲.۱. بازسازی عروق: حل مشکل کمبود اکسیژن
یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم بهبود زخم پای دیابتی، نرسیدن اکسیژن و مواد مغذی کافی به دلیل آسیب عروقی است. سلول‌های بنیادی می‌توانند به سلول‌های سازنده رگ خونی تبدیل شوند (آنژیوژنز) و شبکه عروقی جدیدی در اطراف زخم ایجاد کنند. این بازسازی عروقی، نقطه عطف درمان زخم دیابتی با سلول‌های بنیادی محسوب می‌شود و به زخم اجازه می‌دهد برای اولین بار پس از مدت‌ها، اکسیژن کافی دریافت کند.
۲.۲. کاهش التهاب مزمن و مبارزه غیرمستقیم با عفونت
در زخم‌های مزمن دیابتی، التهاب دائمی مانند یک ترمز عمل می‌کند. سلول‌های بنیادی، مولکول‌های ضدالتهابی ترشح می‌کنند که التهاب مخرب را کاهش داده و سیستم ایمنی را دوباره به مسیر ترمیم هدایت می‌کنند. اگرچه سلول بنیادی مستقیما باکتری نمی‌کشد، اما با کاهش التهاب، به سیستم ایمنی خود بدن کمک می‌کند تا فرآیند درمان عفونت زخم دیابتی را با کارایی بیشتری پیش ببرد.
۲.۳. ترمیم کامل تر و باکیفیت تر بافت
سلول‌های بنیادی می‌توانند مستقیما به ترمیم بافت آسیب‌دیده پوست و زیرپوستی بپردازند و نه تنها زخم را ببندند، بلکه کیفیت بافت ترمیم‌شده را نیز بهبود بخشند. این امر در جلوگیری از عود مجدد زخم در آینده، که یکی از دغدغه‌های مهم کلینیک زخم دیابت امیدنو است، اهمیت زیادی دارد.
۳. اثر درمانی سلول های بنیادی بر زخم دیابت: فرآیند درمان
استفاده از سلول‌های بنیادی در کلینیک زخم دیابت اغلب شامل استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی (Mesenchymal Stem Cells – MSCs) است که معمولا از منابعی مانند مغز استخوان یا بافت چربی خود بیمار تهیه می‌شوند.
۳.۱. مراحل درمانی تخصصی
مراحل کلی درمان معمولا شامل:
- برداشت سلول: برداشت ایمن و کم‌تهاجمی سلول‌ها از ناحیه‌ای مانند چربی شکم.
- آماده‌سازی سلول: کشت و غنی‌سازی سلول‌ها در محیط آزمایشگاهی.
- تزریق یا پانسمان: سلول‌ها مستقیما به بستر زخم، اطراف زخم یا در جریان خون ناحیه‌ای تزریق می‌شوند و یا در یک پانسمان پیشرفته گنجانده شده و روی زخم قرار می‌گیرند.
۳.۲. یک درمان مکمل، نه جایگزین
نکته بسیار مهم این است که درمان زخم دیابتی با سلول‌های بنیادی یک روش مکمل و پیشرفته است و هرگز جایگزین اصول اساسی درمان نمی‌شود. این بدان معناست که حتی حین استفاده از سلول‌های بنیادی، مدیریت دقیق قند خون، دبریدمان تخصصی بستر زخم و رعایت آف‌لودینگ (منع فشار)، همچنان پایه و اساس موفقیت باقی می‌مانند.
طبق بررسی های انجام شده در (۲۰۱۶) National Institutes of Health (NIH) در روند ترمیم زخم، همانند سایر حوزه‌های پزشکی، فناوری‌هایی که به جای ترمیم ساده، توانایی بازسازی بافت را دارند، به‌تدریج در حال گسترش هستند. این فناوری‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- نانوالیافی nanofiber matrices قابل تنظیم
- انواع مختلف سلول‌های اتولوگ و آلوژنیک
- پپتیدها، پروتئین‌ها، مولکول‌های کوچک، مهارکننده‌های RNA، و ژن‌درمانی ها.
ترمیم زخم با درمان های سلولی به‌عنوان یک هدف منطقی برای پزشکی بازساختی (Regenerative Medicine) مطرح است، به دلیل دسترسی و ساختار پوست، ماهیت احیاکننده بهبود، فقدان درمان‌های خوب برای نجات اندام.
۳.۳. سلول‌های بنیادی: تحولی عظیم در افق پزشکی
سلول‌های بنیادی، پتانسیلی فراتر از درمان زخم پای دیابتی دارند و در حال ایجاد انقلابی عمیق در علم پزشکی مدرن هستند. این سلول‌ها به دلیل توانایی منحصر به فردشان در ترمیم، بازسازی و جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده، به ستون اصلی پزشکی بازساختی تبدیل شده‌اند.
کاربردهای گسترده در خارج از حوزه زخم دیابتی:
- آنکولوژی (سرطان): پیوند سلول‌های بنیادی خونساز (که اغلب از مغز استخوان یا خون محیطی به دست می‌آید) یک روش استاندارد و نجات‌بخش برای جایگزینی سلول‌های خونی آسیب‌دیده پس از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی شدید برای درمان سرطان‌هایی مانند لوسمی و لنفوم است.
- بیماری‌های قلبی-عروقی: تحقیقات وسیعی در حال انجام است تا از سلول‌های بنیادی برای ترمیم بافت قلب آسیب‌دیده پس از حملات قلبی (انفارکتوس میوکارد) استفاده شود؛ به این امید که بتوان سلول‌های مرده قلب را با سلول‌های کارآمد جایگزین کرد.
- اختلالات عصبی: در حوزه‌هایی مانند پارکینسون، آلزایمر و آسیب‌های نخاعی، دانشمندان در تلاشند تا از سلول‌های بنیادی برای تولید سلول‌های عصبی یا حمایتی جدید استفاده کنند تا عملکرد از دست رفته را بازیابی نمایند.
به طور کلی اثر درمانی سلول های بنیادی بر زخم دیابت، یک تغییر پارادایم از درمان علامت بیماری به درمان ریشه بیماری و ترمیم اندام است. این فناوری، کلینیک زخم دیابت امید نو را نیز از یک مرکز مدیریت زخم به یک مرکز بازسازی بافت ارتقا داده است. طبق گزارش منتشر شده در Mayo Clinic (2025)، سلول‌های بنیادی پتانسیل نامحدودی برای استفاده در طیف وسیعی از بیماری‌ها دارند و می‌توانند رویکردهای درمانی آینده را دگرگون سازند.
۴. اثر درمانی سلول های بنیادی بر زخم دیابت: چشم‌انداز آینده
اثر درمانی سلول های بنیادی بر زخم دیابت در حال حاضر یک روش امیدوارکننده است که پتانسیل بالایی در تسریع بهبود زخم پای دیابتی دارد، به‌ویژه در مواردی که سایر روش‌ها به بن‌بست رسیده‌اند. این روش، با هدف رفع مشکلات ریشه‌ای (کمبود عروق و التهاب) به جای تمرکز صرف بر روی علائم، یک رویکرد جدید در حوزه درمان زخم پای دیابتی ارائه می‌دهد.
| 🩺 پیشنهاد مطالعه: بررسی کامل مراحل بهبود زخم پای دیابتی از ۰ تا ۱۰۰ |
کلینیک تخصصی و پیشرفته درمان زخم دیابت امیدنو
کلینیک تخصصی و پیشرفته درمان زخم دیابت امید نو، بهترین کلینیک با اریه رویکرد جدید درمان زخم پای دیابتی و مراحل بهبود زخم پای دیابتی با کمک پزشکان فوق تخصص عفونی، پزشک متخصص زخم و مشاوره رژیم غذایی دیابتی ها، موثرترین درمان عفونت زخم با آنتی بیوتیک به بیماران ارایه می شود.
همچنین در این مرکز برای ترمیم کامل زخم های دیابت و جلوگیری از قطع عضو بیماران دیابتی خدمات پزشکی مانند: خدمات بایوفیلر (بایو فیلر)، خدمات پانسمان نوین ، خدمات اوزون تراپی، درمان زخم دیابت با پلاسما تراپی، درمان زخم دیابت با PRP ، خدمات لایت تراپی، خدمات الکتروکوتر ، خدمات وکیوم تراپی، خدمات لیزر نور آبی ارایه می‌کند. بیماران دیابتی می‌توانند برای تعیین وضعیت عروق از خدمات ارزیابی عروق اندامی و جریان گردش خون در پاها از تست‌های ABI و TBI در این مرکز بهره ببرند.
این مقاله توسط تیم تحریریه کلینیک امیدنو تهیه و توسط فوق تخصص عفونی بازبینی شده است.
| سلب مسئولیت پزشکی: اطلاعات ارائه‌شده در این مقاله صرفاً جنبه عمومی و اطلاع‌رسانی دارد و نباید جایگزین تشخیص، درمان یا توصیه‌های پزشکی حرفه‌ای تلقی شود. همواره برای هرگونه سؤال یا نگرانی در مورد وضعیت سلامتی خود، با پزشک متخصص واجد شرایط مشورت کنید و هرگز توصیه‌های پزشکی حرفه‌ای را نادیده نگیرید یا به دلیل اطلاعات این مقاله، در مراجعه به پزشک تأخیر نکنید. |
سوالات متداول
آیا استفاده از سلول‌های بنیادی خطری برای ایجاد سرطان دارد؟
خیر. سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) که معمولا در درمان زخم استفاده می‌شوند، به دلیل ماهیت تمایزی خاصشان، ایمن تلقی می‌شوند و تاکنون در مطالعات بالینی متعدد، خطر افزایش سرطان‌زایی (Tumorigenicity) برای آن‌ها گزارش نشده است. با این حال، استفاده از این روش باید تحت نظارت دقیق تیم تخصصی و در یک محیط کنترل‌شده کلینیکی انجام شود تا ایمنی کامل بیمار تضمین گردد.
سلول‌های بنیادی مورد استفاده از کدام قسمت بدن بیمار استخراج می‌شوند؟
رایج‌ترین و ایمن‌ترین منابع برای استخراج سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) عبارتند از:
بافت چربی (Adipose Tissue): از طریق یک فرآیند کم‌تهاجمی شبیه به لیپوساکشن کوچک (Mini-Liposuction) از ناحیه شکم یا ران.
مغز استخوان (Bone Marrow): اغلب از استخوان لگن (Iliac Crest) استخراج می‌شود. هر دو منبع خود بیمار (Autologous) هستند که خطر رد پیوند را به صفر می‌رسانند.
پس از تزریق سلول‌های بنیادی، زمان لازم برای مشاهده نتایج قابل توجه چقدر است؟
این زمان به شدت زخم و شرایط زمینه‌ای بیمار بستگی دارد. با این حال، معمولا نشانه‌های اولیه تحریک ترمیم و کاهش التهاب طی چند هفته اول مشاهده می‌شود. اما برای رسیدن به کاهش قابل توجه در اندازه زخم و بازسازی عروقی، اغلب به چند ماه زمان و جلسات پیگیری منظم در کلینیک زخم دیابت نیاز است.
اگر بیمار دیابتی به دلیل نارسایی شریانی (کمبود خون‌رسانی) پای سرد داشته باشد، آیا سلول‌های بنیادی باز هم مؤثر هستند؟
اثربخشی سلول‌های بنیادی در حضور نارسایی شریانی کاهش می‌یابد، اما هدف اصلی آن‌ها در این موارد، آنژیوژنز (بازسازی رگ‌های خونی) است. با این حال، اگر شریان‌های اصلی کاملاً مسدود باشند، تزریق سلول بنیادی جایگزین مداخلات عروقی (مانند آنژیوپلاستی یا بای‌پس) نخواهد بود. سلول‌های بنیادی معمولاً بعد از یا همراه با بهبود نسبی خون‌رسانی اصلی، بهترین نتیجه را می‌دهند.
آیا درمان زخم دیابتی با سلول‌های بنیادی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد؟
در بسیاری از کشورها، درمان زخم دیابتی با سلول‌های بنیادی مزانشیمی، به دلیل اینکه یک روش «پیشرفته» و «بازساختی» محسوب می‌شود، هنوز به طور گسترده تحت پوشش کامل بیمه‌های درمانی عمومی نیست. پوشش بیمه‌ای معمولا به نوع سلول، شدت و مقاومت زخم به درمان‌های سنتی، و تأییدیه‌های بالینی بستگی دارد و باید قبل از شروع درمان به صورت موردی بررسی شود.
چرا در این روش، مدیریت قند خون (Glycemic Control) همچنان یک اصل حیاتی است؟
قند خون بالا محیط بدن را برای بقا و عملکرد سلول‌های بنیادی جدید نامناسب می‌کند. هایپرگلیسمی مزمن می‌تواند پیام‌رسانی مولکولی سلول‌های بنیادی تزریق شده را مختل کند، توانایی آن‌ها را در تمایز به سلول‌های ترمیم‌کننده کاهش دهد و محیط التهابی مخرب را حفظ کند. به زبان ساده، بدون کنترل قند خون، سلول‌های بنیادی نیز نمی‌توانند به درستی «کار مهندسی» خود را انجام دهند.
آیا سلول‌های بنیادی به درمان عارضه ریشه‌ای نوروپاتی دیابتی نیز کمک می‌کنند؟
بله. علاوه بر ترمیم عروق و پوست، سلول‌های بنیادی توانایی ترشح فاکتورهای رشد عصبی (Neurotrophic Factors) را دارند. این فاکتورها می‌توانند به طور بالقوه به ترمیم و بازسازی جزئی فیبرهای عصبی آسیب‌دیده کمک کنند. اگرچه این اثر هنوز موضوع تحقیقات گسترده است، اما نویدبخش کاهش درد نوروپاتیک و بهبود حس در طولانی‌مدت، در کنار بهبود زخم پای دیابتی است.
منابع معتبر
- El Hage, R., & Knippschild, U. (2022). Stem Cell-Based Therapy: A Promising Treatment for Diabetic Foot Ulcer. PubMed. Retrieved from:
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9312797/ - PubMed. (2016). Regenerative Medicine in Wound Healing. National Institutes of Health (NIH). Retrieved from:
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4900191/ - Mayo Clinic. (2025). Bone marrow transplant. Mayo Clinic. Retrieved from:
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bone-marrow-transplant/about/pac-20384854